Rouwrituelen in Japan: het wat en waarom - Japanse studies

Rouwrituelen in Japan: het wat en waarom
Encyclopedie
door Bart van Eijck
Inleiding:
Als je denkt aan rouwen denk je meteen aan zwarte kleding,
huilende mensen en een houten doodskist die de grond in
wordt gezakt op een begrafenis vol bloemen. Dit is een
stereotype begrafenis die we vooral kennen uit de films en
onze eigen ervaringen. In het Westen zien begrafenissen er
dan ook zelden anders uit. Een lange lijkwagen die naar de
begraafplaats rijdt, iedereen die rond de kist staat in zwarte
kledij en een priester die zijn traditionele woorden zegt; het
is een standaardbeeld geworden. Maar het is niet overal zo.
Dit is een topic dat mij erg interesseert en daarom zou ik graag te weten komen hoe deze
situaties er in Japan uitzien.
Ik wil door middel van deze paper onderzoeken welke rouwrituelen er precies zijn in Japan.
Het onderzoeken van dit thema is belangrijk om te begrijpen hoe deze religies en vooral de
Japanners omgaan met de dood. Omdat de dood en dus ook rouwen een belangrijk
onderdeel vormt uit het leven van eender wie, is het belangrijk om dit te bestuderen. Het is
vooral nuttig om de belijdenis van het rouwen grondig te onderzoeken en hierna te
vergelijken met de manieren waarop er gerouwd wordt in andere culturen. De beste manier
om iets te leren is uiteindelijk door te kijken naar het verschil. Door de gelijkenissen met
andere religies te onderzoeken, kunnen we afleiden wat essentieel is in het rouwproces en
misschien zelfs de beste manier isoleren.
Dit ga ik onderzoeken door te kijken naar de verschillende religies die er zijn in Japan en hun
bijhorende rouwrituelen. Elke religie zal tenslotte verschillende rituelen hebben met elk hun
eigen betekenissen. Als ik weet welke rituelen er uitgevoerd worden, ga ik ook de diepere
betekenis(sen) hierachter zoeken. Hieruit kunnen we concreet afleiden wat er essentieel is
in deze religies. Hierna ga ik ook nog bespreken of er een verschil in de praktijk van deze
rituelen is betreffende de plaatsing in de geschiedenis en de verschillen met het heden
bespreken. Datgene dat uiteindelijk hetzelfde gebleven zal zijn, kunnen we beschouwen als
het belangrijkste onderdeel van deze rituelen. Als laatste wil ik ook nog een vergelijking
maken met andere religies en dan vooral de verschillen met het Westen bespreken.
Ik ga dit op een wetenschappelijk wijze aanpakken waarbij ik eerst en vooral informatie
verzamel, zowel van internet als artikels en boeken. Hierna ga ik de nuttige informatie
selecteren en deze proberen te gebruiken in de context die ik nodig heb. De informatie die ik
wil verkrijgen ga ik op het internet vooral via databases proberen te zoeken, omdat hier
genoeg bronnen te vinden zijn over Boeddhisme en Shintō, de twee grootste religies in
Japan. Hieruit hoop ik de meeste informatie te verkrijgen, maar ik limiteer me natuurlijk niet
tot enkel databases.
Trefwoorden
Qua trefwoorden ga ik vooral de volgende gebruiken:

Boeddhisme: 仏教




Shintō: 神道
Rouwen: 喪
Rouwrituelen: 喪の儀式
Japan: 日本
Met de bovenstaande trefwoorden ben ik begonnen, maar ik heb hier helaas niet zo veel
succes mee geboekt. Ik heb enkel wat algemene verhandelingen over boeddhisme en shintō
kunnen vinden hiermee. Daarom ga ik nog wat andere proberen te gebruiken. Ik kwam op
de volgende termen:

Begrafenis/Funeral: 葬式 of 葬儀


Sterfgeval/Bereavement: 死別
Rouwen/Mourning: 弔事
Vooral deze laatste twee termen zijn zeer nuttig gebleken, aangezien het aantal
zoekresultaten die ik heb verkregen hiermee aanzienlijk hoger liggen. Ik heb de term 葬儀
gevonden doordat deze term veel voorkwam in bronnen die ik tegenkwam.
Bronnen:
Internet
Google:
Ik had verwacht een hele resem bronnen en links te vinden op Google, maar dit was toch
enigszins teleurstellend. Ik kreeg een heel aantal links naar sites met de termen ‘mourning’
en ‘Japan’, maar deze leidden mij vooral naar artikels over recente natuurrampen. Toen ik
mijn zoeken aanpaste door ‘-earthquake -disaster’ toe te voegen, kreeg ik vaak links naar het
zelfde artikel, namelijk dat van Yamamoto J., die ik onder Google Scholar heb geplaatst.
Rouwen Japan:



Prince, Cheryl. “Grief, Mourning and Funeral Traditions – Japanese-Americans in
Hawaii”. Grief in a Family Context. 1996.
<http://www.indiana.edu/~famlygrf/culture/cultprin.html> ( 09/05/2013)
Onbekend, “On Japanese Funerals”. This Japanese Life. 2011
<http://thisjapaneselife.org/2011/03/28/japan-funerals-mourning/ >. ( 09/05/2013)
Seybolt, Peter J., “China, Korea and Japan: Forgiveness and Mourning”. Asia Society.
<http://asiasociety.org/countries/conflicts/china-korea-and-japan-forgiveness-andmourning>. ( 09/05/2013)
Rouwen boeddhisme:

Brite, Kristine. “Japanese Buddhist Mourning Traditions”. eHow.
<http://www.ehow.com/info_8435096_japanese-buddhist-mourningtraditions.html> ( 09/05/2013)
Algemeen over rouwen:

Castle, Jason en Phillips, William L. “Grief Rituals: Aspects That Facilitate Adjustment
to Bereavement”. Taylor and Francis Online. 2003.
<http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/15325020305876#.UZY4kbWppNg>.
( 09/05/2013)
Google Books:
Hier heb ik wel een aantal bronnen kunnen vinden. Dit werkte beter dan de gewone Google
search-functie. Volgens mij is dit voornamelijk omdat ik hier echt specifiek zoek naar
verhandeling, publicaties en boeken die focussen op het topic dat ik zoek.
Algemeen over rouwen:


C. G. M. Robben, Antonius. Death, mourning, and burial: a cross-cultural reader.
Malden MA: Blackwell Pub, 2004
Hockey, Jennifer Lorna, Jeanne Katz en Neil Small. Grief, mourning and death ritual.
Buckingham: Open university press, 2001.
Rouwen boeddhisme:

Wilson, Jeff. Mourning the unborn dead: a Buddhist ritual comes to America. New
York: Oxford University Press, 2009.
Rouwen Japan:


Van Bremen, Jan en D. P. Martinez. Ceremony and ritual in Japan: religious practices
in an industrialized society. London: Routledge, 1995.
Suzuki, Hikaru. The price of death: the funeral industry in contemporary Japan.
Stanford: Stanford University Press, 2000.
Google Scholar:
Op Google Scholar heb ik niet veel gevonden, behalve een paar doorverwijzingen naar
boeken op Google Books. Deze bronnen heb ik dus onder de rubriek ‘Google Books’ vermeld.
Rouwen Japan:


Yamamoto, Joe, Okonogi Keigo, Iwasaki Tetsuya en Saburo Yoshimura. “Mourning in
Japan”. American Journal of Psychiatry. 1969.
<http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:pwP0wxwosN0J:scholar.go
ogle.com/+Mourning+rituals+Japan&hl=nl&as_sdt=0,5>. ( 05/05/2013)
Marilyn, Ivy. “Mourning the Japanese thing”. Deepblue. 1993.
<http://deepblue.lib.umich.edu/handle/2027.42/51273>. ( 05/05/2013)
duckduckgo:
Op DuckDuckGo waren de bruikbare links enkel dezelfde links als die ik op Google heb
gevonden. Voor de rest waren er wel meer links, maar deze waren ofwel niet bruikbaar,
ofwel ware het dode links waarop ik met errors geconfronteerd werd.
Amazon.com:
Rouwen boeddhisme:

Onbekend. 2012. Japanese Buddhist Ritual. Washington: Folkways Records. CD.
Rouwen shintō:


Littleton, C. Scott. Shinto: Origins, Rituals, Festivals, Spirits, Sacred Places. Oxford:
Oxford University Press, 2002.
Onbekend. The Yengishiki or Shinto Rituals (Forgotten Books). Charlestond (USA):
Forgotten Books, 2008.
Links Wikipedia:
Hieronder staan een aantal links van de Wikipedia-pagina ‘Japanese funerals’. Dit is een zeer
degelijk artikel met veel informatie, maar omdat ik toch problemen heb met informatie
zomaar overnemen van Wikipedia, ben ik bij de bronnen van dit artikel gaan kijken voor
nuttige links. Ik heb er hier een aantal degelijke gevonden waar ik echt wel iets mee kan
aanvangen.
Algemene statistieken:

The cremation society of great Britain. “Cremation Society of G.B. – International
Cremation Statistics 2007”. International Cremation Statistics 2007. 2009.
<http://www.srgw.demon.co.uk/CremSoc5/Stats/Interntl/2007/StatsIF.html>.
(09/05/2013)
Rouwen Japan:


Nakata, Hiroko. “Japan’s funerals deep-rooted mix of ritual, form”. The Japan Times.
2009. <http://www.japantimes.co.jp/news/2009/07/28/news/japans-funerals-deeprooted-mix-of-ritual-form/#.UYuZ4LWppFA>. ( 09/05/2013)
Hammond, Billy. “Japanese Funeral Customs”. Tanutech. 2001.
<http://tanutech.com/japan/jfunerals.html> ( 09/05/2013)
Bibliotheek
Een van de beste zoekplaatsen van kennis is natuurlijk de bibliotheek. Het zou dus slim zijn
om eens naar de Oost-Aziatische bibliotheek te gaan (of misschien zelfs andere bibliotheken
in Leuven als deze de benodigde boeken hebben). Maar omdat deze zo groot is, is het slim
om eerst even op te zoeken wat ze allemaal precies hebben voor mij via de site limo.libis.be.
Rouwen algemeen:




Olyan, Saul M. Biblical Mourning: ritual and social dimensions. Oxford: Oxford
University Press, 2006.
Kalish, Richard A. Death and dying: views from many cultures. Baywoord:
Farmingdale, 1980.
Lievens, Dries. Rouwrituelen. Tornhout: Katho-departement ReNo, 2004.
Leerman, Fien. De dood: de laatste eer, rouwrituelen en rouwverwerking. Leuven: K.U.
Leuven: Faculteit Psychologie en pedagogische wetenschappen, 1999.


Broeckaert, Bert, Stef Van Den Brande, Isabelle Vanden Hove en Reinhilde Vos. Grote
rituelen in de wereldgodsdiensten. Leuven: Davidsfonds, 2005.
Werkgroep voor liturgie Heeswijk. Rituelen rond het levenseinde: rituelen en
gebruiken in verschillende godsdiensten en levensbeschouwingen. Heeswijk: Abdij van
Berne, 2008.
Rouwen boeddhisme:

Van Der Velde, P., Uitvaart- en rouwrituelen bij hindoes en boeddhisten. Elsevier:
Maarssen, 2001.
Databases
Jstor:
Rouwen shintō:


Breen, John. Resurrecting the Sacred Land of Japan: The State of Shinto in the
Twenty-First Century. Nagoya: Nanzan University, 2010.
Satsuki, Kawano. Enduring Identities: The Guise of Shinto in Contemporary Japan.
American Anthropological Association, 2002.
Project Muse:
Omdat ik Jstor heb gebruikt, heb ik ook Project Muse gebruikt. Omdat Jstor een moving wall
heeft en dus niet alle artikels op de site heeft staan, ben ik voor de recentere artikels bij
Project Muse gaan kijken.
Hier waren spijtig genoeg alleen bronnen met de trefwoorden erin, maar over een ander
onderwerp of verhandelingen over boeken.
CiNii:
Rouwen Japan:


Bonanno, George A.『リジリエンス : 喪失と悲嘆についての新たな視点』 (Rijiriensu:
soushitsu to hitan ni tsuite no arata na shiten, Eng: Resilience: a new opinion about
loss and grief). Tōkyō, 2009.
Auteur onbekend, 『葬儀弔事の作法 : いざという時慌てない』 (Sougi Chouji no
sahou: iza to iu toki awatenai. Tōkyō: Eishuppansha (枻出版社), 2007.




Urushizawa, Takeshi (漆沢 健).『弔事の本』 (Chouji no hon, Eng: The mourning book).
Tōkyō: Taikoudou (泰光堂), 1988.
Matsuno, Shinobu(松野 信武).『会社の慶事・弔事・心得と進め方』 (Kaisha no keiji
chouji kokoroe to susumekata). Tōkyō: Touyoukeizaishinpousha (東洋経済新報社),
1985.
Komatsu, Mioko (小松 美保子).『弔事編』(Choujihen, Eng: Mourning compilation).
Tōkyō: Nihonhourei (日本法令), 1976.
Kanatake, Soushin (金嶽 宗信).『死者と遺族のための葬儀の意味 (特集 〈死〉から
学ぶ、生きる力) -- (死を見つめて生きる)』(Shisha to izoku no tame no sougin o imi
(tokushuu <shi> kara manabu, ikiruchikara) – (shi wo mitsumeteikiru), Eng: The
meaning of funeral services for the deceased and the bereaved family (special report
learning from <death>, the power to live) – (Living gazing at death)). 2013.
Worldcat.org:
Ik had niet verwacht zoveel bronnen te vinden op deze site, maar dit is echt wel een zeer
degelijke database. Hier heb ik de meerderheid van mijn bronnen op kunnen vinden. Ook de
mogelijkheid van de bibliografie direct te exporteren was zeer handig. Hier was maar 1
nadeel aan en dat is dat er bij de Japanse bronnen enkel de titels in romaji stonden. Dus de
kanji en kana moest ik er zelf nog bij schrijven.
Rouwen algemeen:


Klass, Dennis en Robert Goss. “Spiritual Bonds to the dead in cross-cultural and
historical perspective: comparative religion and modern grief”. Death studies, 23,
1999. <http://www.worldcat.org/title/spiritual-bonds-to-the-dead-in-cross-culturaland-historical-perspective-comparative-religion-and-moderngrief/oclc/638975677&referer=brief_results>. (29/04/2013)
Walter, Tony. “Grief and culture”. Bereavement Care, 29 (2): 5-9, 2010.
<http://www.worldcat.org/title/grief-andculture/oclc/726631123&referer=brief_results>. (29/04/2013)
Rouwen Japan:



Suzuki, Hikaru. The price of death: the funeral industry in contemporary Japan.
Stanford: Stanford University Press, 2000.
Bolitho, Harold. Bereavement and consolation: testimonies from Tokugawa Japan.
New Haven: Yale University Press, 2003.
Shufu no Tomosha.『しきたりと最新情報葬儀・法要・相続常識事典:痛夜・葬
儀・法要の金包みと表書きー覧』(shikitari to saishinjouhou sougi houyou
souzoku: joushiki jiten: tsuya, sōgi, hōyō no kane zutsumi to omote gaki ichiran, Eng:
Conventional and new funerals, Buddhist memorial service, inheritance, common
knowledge encyclopedia: wake, funeral service, Buddhist memorial service, betrothal
money and address: a summary). Tōkyō: Shufu no Tomosha, 2008.

Noboru, Haga(芳賀登).『葬儀の歴史』 (Sōgi no rekishi, Eng: The history of funerals).
Tōkyō:

zankaku(雄山閣), 1971.
Matsuno, Nobutake en Yokoyama Kiyoshi (松野信武 ・横山潔著).『会社の慶事・弔
事・心得と進め方』 (Kaisha no keiji, chōji, kokoroe to susumekata). Tōkyō: Tōkyō
eizai Shinpōsha (東京経済新報社), 1985.

Kuno, Akira (久野昭).『死に別れる、日本人のための葬送論』 (Shi ni wakareru:
ihonjin no tame no sōsōron, Eng: Saying goodbye in cases of death: a paper about
burial rites for Japanese people). Tōkyō: Sanseidō (三省堂), 1995.

Bremen, Jan van en D. P. Martinez. 1995. Ceremony and ritual in Japan religious
practices in an industrialized society. London: Routledge.
<http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&scope=site&db=nlebk&db=nla
bk&AN=41031>. (10/05/2013)

Toyohiko, Kurose (黒瀬, 豊彦).『弔事のすべて』 (Chōji no subete, Eng: Everything
about mourning). Tōkyō: Ikeda Shoten (池田書店), 1970

Urushizawa, Takeshi (漆沢 健).『弔事の本』 (Chōji no hon, Eng: The book of
mourning). Tōkyō: Taidōdō (泰光堂), 1988.

Tamami, Kondō (近藤珠實).『知らないと恥をかく慶事と弔事のマナー』(Shiranai to
haji o kaku keiji to chōji no manā). Tōkyō: Gakush

enky sha (學習研究社), 1987.
Ibarakishinbunsha(茨城新聞社).『茨城のお付き合い百科： 慶事と弔事』 ( baraki no
otsukiai hyakka: keiji to chōji). Ibaraki: Ibarakishinbunsha (茨城新聞社), 2002.

Horiguchi, Kenji.『結婚・諸式・弔事の心得』 ( ekkon shoshiki chōji no kokoroe,
Eng: Marriage, various ceremonies, mourning knowledge). Fujisawa: Ikeda Shoten (池
田書店), 1958.

Shinsei Shuppansha (新星出版社).『葬儀と法要の事典 : 弔事に関するしきたり、マ
ナー、費用のすべて』 (Sōgi to hōyō no jiten: chōji ni kansuru shikitari manā hiyō no
subete, Eng: The funeral and Buddhist memorial service dictionary: the mourningrelated customs and manners). Tōkyō: Shinsei Shuppansha (新星出版社), 1999.
Film
Ik heb ook interessante films gevonden die mij informatie kunnen verschaffen over mijn
topic. Ik ben van plan ze op dvd te vinden, het is ook daarom dat er ‘dvd’ staat in mijn
bronvermelding. Er zijn ook een aantal artikels die deze films aanraadden als uitbreidende
informatie, dus dit ga ik zeker doen.



Itami, J., Osōshiki, dvd, Itami Productions & New Century Productions, 1984
Takita, Y., Okuribito, dvd, Amuse Soft Entertainment, 2008
Kawase, N., Mogari no Mori, dvd, Celluloid Dreams, 2007
Besluit
Ik heb al vrij veel bronnen kunnen vinden voor mijn onderwerp, dus ik ga hier zeker al mee
aan de slag kunnen. Vooral de databases hebben een grote bijdrage geleverd. Tegen de tijd
dat ik mijn bachelorpaper effectief ga schrijven ga ik dus al zeker kunnen beginnen. Ook de
films die ik heb gevonden ga ik zeker bekijken, omdat theorie en praktijk vaak toch wat
verschillen vertonen en ik misschien in de films een echt realistisch en emotioneel beeld kan
vormen van het Japanse rouwen. Op deze manier kan ik ook verschillende visies bekijken en
niet altijd alleen de academische.
Tijdens het zoeken van deze bronnen ben ik ook veel vaardiger geworden in het omgaan met
databanken. Tot voordien had ik veel van deze bronnen nog nooit gebruikt en het is een
goede ervaring die ik opgedaan heb om in de toekomst te gebruiken bij het schrijven van
verhandelingen. Ik heb ook veel opgestoken over bronvermelding.
Mijn topic is alleen nog vrij breed. Het definitieve topic voor mijn paper kan nog vernauwd
worden. Ik was aan het denken om enkel de rouwrituelen in het boeddhisme te bekijken,
omdat ik hier veel bronnen over gevonden en het zou al een stuk meer afgebakend zijn. De
andere bronnen kan ik dan nog steeds gebruiken als vergelijking met andere religies en het
Westen. Dankzij de hiërarchie die ik heb aangebracht bij de bronnen (de blauwe termen
duiden op het onderscheid in soort bron, dit zijnde algemeen, shintō of boeddhisme) kan ik
makkelijk alle bronnen over het boeddhisme eruit pikken.